Francis Ponge, no seu libro Tomar partido polas cousas (Le parti pris deas choses, 1942), ofrece unha fermosa reflexión sobre un pequeno seixo a partir dunha imaxe substancialmente fértil, suxestiva en infinidade de direccións: todas as rocas proceden dun mesmo antepasado enorme. Unha especie de heroe mitológico inaugural, un ser que era “do tamaño do mundo”. No seu escrito, Ponge describe, mesmo, que toda forza ou presión tectónica que se produce no interior da terra víase reflectida nese ser como “pliegues parecidos aos dun corpo que se axita ao durmir baixo as mantas”. Tras eses períodos, nos que lentamente se foi acomodando toda a súa estrutura laminada, “o noso heroe, sometido como por unha monstruosa camisa de forza, só conseguiu explosións íntimas, cada vez máis raras, cun efecto resquebraxante sobre unha capa exterior cada vez máis pesada e fría”. Nos fragmentos máis grandes que produciu a disgregación dese primeiro antepasado pétreo, ao arrefriarse, atoparíase, segundo o seu relato, a osamenta do noso planeta. A través desta especie de fábula, Ponge non fai senón escenificar ou personificar un dos nosos vínculos arcaicos máis elementais. A súa mención axuda a comprender que a creación de obras baseadas en o emprego da pedra restablece, con evidencias ou intensidades variables, a nosa relación común con ese “esqueleto do planeta”. Con maior razón poderiamos dicilo se a obra en cuestión presenta unhas dimensións monumentais, como cando se trata dunha xigantesca edificación en pedra. Obras así poderías ser admiradas como templos consagrados a aquel antepasado de toda pedra.

E é que a elección da pedra como materia prima, por parte de distintas culturas ou civilizacións, non só responde as súas #calidade físicas máis evidentes. Non todo parte da súa dureza ou da súa relativa “maleabilidade”. A pedra non só apoia a firmeza dunha estrutura a través da consistencia da súa rede cristalina de átomos. Tamén a sostén en canto substancia que fala intensamente dunha orixe, de algo que fundaría nas entrañas mesmas da terra… desde ese centro profundo fálanos. A pedra concede, a todas aquelas formas que da mesma somos capaces de obter, unha especie de asentamento conceptual, un eco intenso do orixinario na obra. Os nosos antepasados sinalaron os lugares onde repousaban os seus mortos servíndose da pedra, pero non só para selar o acceso a eses lugares ou impedir a fuga dos mesmos, senón cumprindo así, a o significar o lugar cun elemento de pedra (do dolmen á lápida), a culminación dun ciclo que por instantes parece abarcar ao universo enteiro. Tamén a creación de figuras antropomórficas, extraídas da pedra, profunda nesta idea. Os deuses tallados en pedra, por exemplo, foron fetiches do eterno no medio dun mundo suxeito a descomposición.

Dado que tratamos sobre a obra de Antonio Palacios non podemos obviar o feito de que O Porriño, o seu lugar de nacemento, sexa un espazo esencialmente condicionado (historicamente e a nivel económico, social, xeográfico…) polas existencia de canteiras de granito e pola industria que permite a súa extracción. Cando este arquitecto recorre á pedra, especialmente ao granito, dificilmente escaparía á súa intuición que o creado por el, servíndose dun material así, é unha obra que fala, necesariamente e por sutil que sexa a alusión, dunha “orixe”. Palacios sabe que as súas creacións ven animadas por movementos mnemotécnicos desta natureza, que tamén nisto os seus edificios renden contas coa memoria (coa súa persoal e coa do pobo ao que pertence). Queda en mans de quen estuda e analizan as súas creacións o considerar tal argumento como un motivo máis ou menos periférico, máis ou menos revelador, sobre a capacidade de significar que presenta a súa obra a través da materia adoptada.

Agora ben, a mención ao orixinario e á memoria en Palacios, á mantenta do emprego da pedra nas súas edificacións, está xa presente en ideas expresadas polo propio arquitecto. Como cando describe as sensacións que nel espertaron os ruinosos muros de pedra do mosteiro cisterciense de Oseira, en Ourense. Durante unha das súas visitas a aquel lugar, ao redor de 1924, Palacios recoñeceuse fronte ás raíces da súa arte. Así o deixou por escrito. Para o arquitecto, entre as ruínas do mosteiro, “a voz do sangue” gritaba “a autenticidade do irmán descoñecido, que de súpeto aparece…”. Non se trataba dunha proclama política. As ruínas do aquel mosteiro (hoxe en día xa restaurado), eran para o arquitecto porriñés un doloroso exemplo do urxente que resultaba impedir que unha raíz así “se secase”. Ao afirmar que alí corría perigo o patrimonio cultural dunha nación, Palacios non só aludía a ese edificio en concreto, senón tamén a unha especie de rede neuronal, armada en pedra, que así podería verse gravemente cegada. En Oseira, Palacios observou a pedra coma se esta fose unha pura ramificación da pedra presente noutros moitos mosteiros e igrexas galegas; como un afloramiento máis da pedra que sostén aos seus castelos medievais ou aos seus pazos; da pedra que daba forma a multitude de estruturas arquitectónicas no rural galego, a pedra de humildes casas familiares, dos seus hórreos. Así ata abranguer, mesmo, as pedras que afloran nos xacementos arqueolóxicos galegos. 

Propoño valorar todo isto en base á seguinte hipótese: Antonio Palacios pensou a súa propia obra como un enxerto de toda esa ramificación ou nerviación da materia “pedra”. Tratábase, por tanto, dun enxerto que á súa vez brotaba do seu propio lugar de nacemento. A idea dun movemento de retorno á orixe, executado a través da arquitectura, redóbrase no seu estudo dun xeito extraordinariamente harmónico.